centrum medyczne

Malaria jest chorobą pasożytniczą wywoływaną przez pierwotniaki z rodzaju Plasmodium – zarodźce malarii. Istnieje 5 gatunków zarodźców malarii. Najgroźniejszym z nich jest zarodziec sierpowaty (Plasmodium falciparum). Jest to jednocześnie najczęściej spotykana odmiana pasożyta malarii, powodująca jej ciężki przebieg i zarazem jedyna śmiertelna odmiana. Komary zarażone zarodźcem sierpowatym występują głównie w pobliżu Sahary. Komary powodujące malarię, są niezwykle odporne na tę chorobę, podobnie jak na leki przeciwmalaryczne.

Malaria przenosi się na ludzi poprzez pojedyncze ukłucie samic komarów typu Anopheles, które gryzą od zmierzchu do świtu i przenoszą zagrażającą życiu chorobę wywoływaną przez pasożyta krwi Plasmodium. W trakcie ukłucia komara wraz z jego śliną do organizmu człowieka wprowadzany jest zarodziec malarii, który z krwią przenoszony jest do wątroby i tam się rozwija. W komórkach tego narządu zarodźce intensywnie się namnażają, a po kilku, kilkunastu dniach uwalniane są do naczyń krwionośnych, gdzie zarażają czerwone krwinki (ertytrocyty). Na kolejnym etapie rozwoju bezpłciowego pasożyta czerwone krwinki pękają, a do krwi dostaje się bezpośrednio duża liczba zarodźców, zdolnych do zarażenia kolejnych czerwonych krwinek.

Do pierwszych objawów malarii należą m.in.:
- gorączka z dreszczami oraz potami
- ból głowy, pleców i mięśni
- osłabienie i ogólne złe samopoczucie
- nudności, biegunka, wymioty, rzadziej żółtaczka

Malaria może przybrać wiele niebezpiecznych dla zdrowia postaci. Mówi się wtedy o malarii ciężkiej, schorzeniu przewlekłym, które bardzo często doprowadza do śmierci. Ciężka odmiana malarii prowadzi do uszkodzenia licznych narządów wewnętrznych oraz poważnych zaburzeń metabolicznych z koniecznością leczenia w warunkach tzw. agresywnej terapii.

Do wczesnych powikłań malarii należą:
- ciężka niedokrwistość
- pęknięcie śledziony
- zaburzenia przytomności do śpiączki włącznie
- skaza krwotoczna
- niewydolność nerek
- ostra niewydolność oddechowa
- wstrząs

Najgroźniejszą odmianą malarii jest malaria wywołana przez zarodziec sierpowaty. Wiele osób zarażonych tą odmianą zarodźca malarii najczęściej umiera. Najbardziej zagrożone tą odmianą są małe dzieci oraz kobiety w ciąży. Dzieci bardzo często stają się śmiertelnymi ofiarami tej choroby gdyż nie mają do końca wykształconej odporności. Ciężka odmiana malarii jest niezwykle niebezpieczna także dla kobiety w ciąży, ponieważ może doprowadzić do ciężkiego uszkodzenia płodu.

Malaria nie jest chorobą całkowicie wyleczalną.Pasożyty malarii mogą pozostać w uśpieniu nawet przez kilkadziesiąt lat i dać o sobie znać w późniejszym wieku. Mówi się wtedy o późnych nawrotach malarii.

- W Afryce Subsaharyjskiej 40% dzieci w wieku od pół roku do 5 lat ma malarię potwierdzoną w badaniach mikroskopowych.
- Szacuje się, że w 2021 r. w Afryce ponad 13 milionów kobiet w ciąży zostało zarażonych zarodźcem malarii. Spowodowało to niską masę urodzeniową u co najmniej pół miliona noworodków i ok. 200 000 zgonów noworodków będącym bezpośrednim skutkiem malarii u ciężarnej matki.
- Około 96% wszystkich zgonów z powodu malarii na świecie miało miejsce w 29 krajach. Cztery kraje odpowiadały za nieco ponad połowę wszystkich zgonów z powodu malarii na świecie w 2021 roku: Nigeria (31%), Demokratyczna Republika Konga (13%), Niger (4%) i Zjednoczona Republika Tanzanii (4%).

Profilaktykę malaryczną dzielimy na niefarmakologiczną oraz chemioprofilaktykę. Należy podkreślić, że żaden z w/w sposobów zapobiegania malarii nie jest 100% skuteczny.

Do podstawowych sposobów niefarmakologicznych ochrony przed ukłuciami komarów zaliczamy:
- moskitiery nasączone środkiem owadobójczym
- repelenty typu DEET
- odpowiedni ubiór: długie rękawy, długie nogawki, obuwie chroniące całe stopy, nakrycie głowy
- dokładne sprawdzanie pomieszczeń sypialnych
- obniżanie temperatury i wilgotności w pomieszczeniach mieszkalnych
- unikanie przebywania w miejscach i czasie największej aktywności owadów

Chemioprofilaktyka malarii oznacza profilaktyczne stosowanie leków przeciwmalarycznych przez podróżującego w trakcie pobytu w rejonie występowania malarii. Profilaktyczne leki przeciwko malarii powstrzymują namnażanie i rozwój zarodźców malarii w organizmie w razie ukłucia przez zarażonego komara. Producenci leków przeciwmalarycznych ostrzegają jednak, że nie można ich stosować cały czas, a dłuższe ich zażywanie może powodować powikłania narządów wewnętrznych i inne niebezpieczne schorzenia.

Podstawą leczenia jest przyjmowanie preparatów działających przeciwko zarodźcom malarii. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) obecnie rekomenduje leczenie malarii z użyciem kombinacji kilku leków. U wielu chorych niezbędna jest intensywna terapia wspomagająca, np. za pomocą kroplówek nawadniających organizm, leków przeciwgorączkowych, przeciwdrgawkowych i innych. Leczenie ciężkich postaci malarii wymaga podawania środków przeciwmalarycznych drogą dożylną, zawsze w warunkach szpitalnych. Niekiedy konieczne jest przetaczanie preparatów krwiopochodnych, dializy do czasu poprawy pracy nerek, a także wspomaganie oddechu za pomocą respiratora.

W 2022 roku Światowa Organizacja Zdrowia wydała zalecenie, aby przeciw malarii stosować szczepionki RTS,S (szczepionka typ mRNA) u dzieci zamieszkujących regiony o umiarkowanej lub dużej transmisji zarodźca sierpowatego (Plasmodium falciparum). Jak do tej pory jest to jedyna szczepionka przeciwko malarii, która ukończyła III fazę badań klinicznych. Niestety szczepionka ta jest mało skuteczna. Biorąc jednak pod uwagę fakt, że malaria jest główną przyczyną zachorowań dzieci w tym regionie świata, to jej stosowanie może uratować życie wielu z nich. Do tej pory nie ma dostępnej szczepionki przeciwko malarii dla dorosłych.

Po tym, jak w ostatnim dziesięcioleciu globalne starania wyeliminowały malarię w niektórych krajach, wysiłki utknęły w martwym punkcie. Tylko 40 z 91 krajów, w których występuje malaria, jest na drodze do postępu. Kraje o niskich dochodach i odległe wioski nadal cierpią z powodu wysokiego obciążenia tą chorobą. Rządy, organizacje międzynarodowe i wielkie fundacje raz po raz występują z odważnymi celami i środkami do ich realizacji. Sektor prywatny zapewnia wsparcie finansowe, wiedzę i siłę operacyjną. Są też pracownicy służby zdrowia i członkowie społeczności, którzy uczestniczą w kampaniach eliminacyjnych. Jednakże, ponieważ większość cyklu życiowego pasożyta przebiega wewnątrz czerwonych krwinek, bardzo trudno jest zareagować układowi odpornościowemu. Dlatego nie opracowano szczepionki, która pomogłaby utrzymać trwałą odporność na chorobę, choć trwają dyskusje na temat jej konieczności. Pokonanie ostatnich kilometrów w celu usunięcia malarii jest największym wyzwaniem.